پریسا نویدی

---

خیلی از ما در مواجهه با یک مسئله ریاضی – چه‌بسا ساده مثل جمع زدن صورت حسابمان در رستوران – می‌ترسیم و مضطرب می‌شویم و از درگیر شدن با آن طفره می‌رویم. 

اضطراب درباره ی ریاضیات یا به طور خلاصه اضطراب ریاضی، یک واکنش هیجانیِ ناخوشایند به ریاضیات و به‌خصوص به چشم‌انداز درگیر شدن با مسائل ریاضی است. این اضطراب در افراد مختلف به شدت و شکل‌های متفاوت بروز می‌کند. در امتحانات ریاضی هم نمره شرکت‌کننده‌ها فقط وابسته به قابلیت و توانایی آن‌ها در در حل مساله نیست و این واکنش‌های هیجانی هم روی نمره و عملکرد فرد تاثیر منفی میگذارند. 

در نتیجه، هر جا که نمره امتحان ریاضی عامل تعیین‌کننده‌ی پیشرفت شغلی افراد باشد، کسانی که این واکنش‌های عاطفی منفی را بیشتر تجربه می‌کنند، با سطح اضطراب بالاتری سر جلسه امتحان می‌روند و ضعیف‌تر از توانایی‌های واقعی خود ظاهر می‌شوند. در نتیجه اضطراب ریاضی باعث می‌شود فرد از دروس ریاضی و مهم‌تر از آن، از حوزه‌های شغلی مرتبط با ریاضیات دوری کند. بر اساس مطالعات انجام‌شده (به علت وجود کلیشه‌های جنسیتی رایج مربوط به علم) اضطراب ریاضی در زنان از مردان شایع تر است.

اگر معلم ریاضی مدرسه اضطراب ریاضی بالایی داشته باشد، تاثیری بر عملکرد دانش آموزان در امتحان‌های ریاضی و باورهای دانش‌آموزان در مورد ریاضیات خواهد داشت یا نه؟ برای جواب به این، سوال سیان بیلاک و همکارانش پژوهش جالبی در سال ۲۰۱۰ در امریکا انجام دادند تا اثر اضطراب ریاضی معلم بر روی دانش‌آموزان را بررسی کنند. 

در این مطالعه، پژوهشگران ارتباط سه فاکتور را بررسی کردند:

·         وجود و شدت اضطراب ریاضی در ۱۷ معلم  پایه ی اول و دوم دبستان را با استفاده از پرسشنامه مشخص کردند.

در امریکا بیش از  %۹۰ معلم‌های ریاضی دبستان زن هستند؛ به همین دلیل، تمام معلم‌هایی که در آزمایش شرکت کردند زن بودند. 

·         نمرات ریاضی ۶۰ دانش‌آموز دختر و ۵۲ دانش‌آموز پسر را که در کلاس‌های این معلم‌ها شرکت کرده بودند، در ۳ ماه اول و ۲ ماه آخر سال ارزیابی کردند؛

·       میزان باور هر دانش‌آموز به این کلیشه جنسیتی که “پسرها در درس ریاضی و دخترها در درس‌های حفظ کردنی موفق تر هستند” را تخمین زدند.

برای ارزیابی مورد آخر، در ابتدا و انتهای سال تحصیلی، دو داستان برای بچه‌ها تعریف کردند که یکی درباره‌ی یک دانش‌آموز موفق در ریاضی، و دیگری درباره‌ی یک دانش‌آموز موفق در دروس حفظ‌ کردنی بود. سپس از آن‌ها خواستند که تصویر این دانش‌آموزان را نقاشی کنند و بگویند که نقاشی که کشیده‌اند، دختر است یا پسر. مثلاً اگر برای دانش‌آموزی که در ریاضی موفق است، تصویر یک پسر، و برای دانش‌آموز موفق در دروس حفظی، تصویر یک دختر را نقاشی می‌کردند معلوم می‌شد بیشتر به کلیشه‌های جنسیتی باور دارند.

نتایج بسیار جالب بود:

۱-    در ابتدای سال تحصیلی، اضطراب ریاضی معلم ارتباطی با نمره ریاضی دانش‌آموزان دختر و پسر نداشت. اما در انتهای سال، هرچقدر اضطراب ریاضی معلم بالاتر بود، میانگین نمره‌ی ریاضی دانش آموزان دختر آن معلم  پایین تر بود. نمرات ریاضی دانش آموزان پسر از اضطراب ریاضی معلم تاثیری نگرفته بود.

۲-   علاوه بر این، هرچه سال به آخر نزدیک‌تر می‌شد و معلمان زمان بیشتری را با بچه‌ها می‌گذراندند، دخترانی که معلم آن‌ها اضطراب ریاضی بیشتری داشت، کلیشه‌های جنسیتی را بیشتر قبول و درونی کرده بودند. در حالی که باور پسرها در مورد کلیشه های جنسیتی تقریباً ثابت بود.

۳-   در امتحان ریاضی آخر سال، دخترهایی که این کلیشه‌ جنسیتی را درونی کرده بودند — در مقایسه با دخترهایی که به کلیشه‌های جنسیتی باور نداشتند و در مقایسه با کل پسرها – نمره‌های پایین‌تری گرفتند.  (شکل ۱)

چرا این تاثیر بر دخترها بیشتر بود؟

کنجکاوی کودکان در مورد مسئله‌ی جنسیت تاثیر مهمی بر شکل گیری هویت‌ آنها می گذارد. به‌علاوه آن‌ها در حدود سن شروع مدرسه از کلیشه‌های جنسیتی آگاه می‌شوند و به احتمال بسیار زیاد تحت تاثیر محیط و اطرافیان، رفتارها و برخوردهایی را انتخاب می کنند که با جنسیتشان متناسب می‌دانند. در این سن کودکان رفتارها و باورهای همجنسان خود را بیشتر الگو قرار می‌دهند تا جنس مخالف. تحلیل بیلاک و همکارانش در این مقاله این بود که تاثیر اختصاصی اضطراب ریاضی معلمان زن بر باورهای دانش‌آموزان دختر و تقویت کلیشه‌های جنسیتی در آن‌ها  باعث می‌شود نمرات آن‌ها در درس ریاضی از پسران کمتر شود. 

اما در این پژوهش به دلیل کمبود معلمان ابتدایی مرد در امریکا، ۲ سوال بدون پاسخ ماند: اول این‌که اضطراب ریاضی معلمان مرد چه تاثیری بر دختران و پسران دارد؟ و دوم اضطراب معلمان مرد در مورد کلیشه‌های جنسیتی که دختران در هنر یا زبان های خارجی بهتر از پسرها عمل می‌کنند، چه تاثیری بر دانش‌آموزان پسر دارد؟ با این حال با توجه به اینکه دختران در این سن حساسیت اجتماعی بیشتری از پسران دارند و شدت اضطراب ریاضی در زنان بالاتر از مردان است و کودکان همجنسان خود را بعنوان الگوی باورها و رفتارها خود قرار می‌دهند، می‌توان نتیجه گرفت دختران بیشتر از پسران در معرض اضطراب ریاضی قرار دارند.  در هر صورت این‌ها سوالاتی هستند که نیاز به بررسی‌های بیشتری دارند.